อุปัฏฐาก
อุปัฏฐาก ( อ่านว่า อุ-ปัด-ถาก ก็ได้ อุบ-ปัด-ถาก ก็ได้ ) -
“อุปัฏฐาก” บาลีเขียน “อุปฏฺฐาก” อ่านว่า อุ-ปัด-ถา-กะ รากศัพท์มาจาก อุป ( คำอุปสรรค = เข้าไป , ใกล้ , มั่น ) + ฐา ( ธาตุ = ยืน , ตั้งอยู่ ) + ณฺวุ ปัจจัย , แปลง ณฺวุ เป็น อก ( อะ-กะ ) , ซ้อน ฏฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ ( อุป + ฏฺ + ฐา )
: อุป + ฏฺ + ฐา = อุปฏฺฐา + ณฺวุ > อก = อุปฏฺฐาก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เข้าไปยืน ( รับใช้ )” “ผู้ยืนใกล้” หมายถึง ผู้อุปัฏฐาก , ผู้รับใช้ , ผู้ปรนนิบัติ ( “famulus”, a servitor , personal attendant , servant )
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปัฏฐาก : (คำนาม) ผู้อุปถัมภ์บํารุงพระภิกษุสามเณร , ถ้าเป็นหญิงใช้ อุปัฏฐายิกา. (ป.).”
“อุปัฏฐายิกา” บาลีเขียน “อุปฏฺฐายิกา” อ่านว่า อุ-ปัด-ถา-ยิ-กา คือ อุปฏฺฐา + ย อาคม + อิ อาคม + ณฺวุ > อก + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: อุปฏฺฐา + ย + อิ = อุปฏฺฐายิ + ณฺวุ > อก = อุปฏฺฐายิก + อา = อุปฏฺฐายิกา แปลเหมือนกัน เปลี่ยนแต่เป็นเพศหญิง
…………..
อภิปราย :
ความหมายของ “อุปัฏฐาก” คือผู้อุปถัมภ์บํารุงพระภิกษุสามเณร ตามที่พจนานุกรมฯ ว่าไว้นั้นเป็นความหมายตามรูปศัพท์ แต่โดยความเป็นจริงตามที่เป็นมาแต่เดิมนั้น อุปัฏฐากคือผู้ที่ทำหน้าที่รับใช้วัด อุทิศเวลาทำกิจทั้งปวงตามแต่วัดหรือพระภิกษุสามเณรในวัดนั้นๆ จะเรียกใช้ โดยเฉพาะกิจที่พระภิกษุสามเณรไม่สะดวกที่จะทำด้วยตนเองเช่นการรับเงินจ่ายเงินเป็นต้น ทำนองเดียวกับที่ในปัจจุบันเรียกว่า “ไวยาวัจกร”
กล่าวอีกนัยหนึ่ง บุคคลที่ปัจจุบันเรียกกันว่า “ไวยาวัจกร” นั้นคนสมัยก่อนเรียกว่า “อุปัฏฐาก” หรือ “อุปัฏฐากวัด”
“ไวยาวัจกร” พจนานุกรมฯ บอกความหมายไว้ว่า “คฤหัสถ์ผู้ได้รับแต่งตั้งให้มีหน้าที่เบิกจ่ายนิตยภัตและมีอํานาจหน้าที่ดูแลรักษาจัดการทรัพย์สินของวัดตามที่เจ้าอาวาสมอบหมายเป็นหนังสือ”
ดูตามพจนานุกรมฯ “อุปัฏฐาก” สมัยก่อนทำหน้าที่เบิกจ่าย นิตยภัต ( คือเงิน ) และดูแลทรัพย์สินของวัดด้วย รับใช้กิจทั้งปวงของวัดอีกด้วย
นั่นคือ “อุปัฏฐาก” สมัยก่อนทำงานมากกว่า “ไวยาวัจกร” สมัยนี้
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
อุปัฏฐาก - [ อุปัดถาก อุบปัดถาก ] น. ผู้อุปถัมภ์บํารุงพระภิกษุสามเณร ถ้าเป็นหญิงใช้ อุปัฏฐายิกา. ( ป. ).
- จบ -
