ประทักษิณ - การเวียนขวา โดยให้สิ่งที่เรานับถือหรือผู้ที่เรานับถือเป็นต้นอยู่ทางขวาของผู้เวียน
ข้างบนนี้ เอาข้อมูลมาจาก : https://dictionary.sanook.com/search/dict-th-th-royal-institute/ประทักษิณ
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ประทักษิณ
ทำประทักษิณ ทำอะไรกันแน่ ?
อ่านว่า ปฺระ-ทัก-สิน
บาลีเป็น “ปทกฺขิณ” อ่านว่า ปะ-ทัก-ขิ-นะ รากศัพท์มาจาก ป ( คำอุปสรรค = ทั่วไป , ข้างหน้า , ก่อน , ออก ) + ทกฺขฺ ( ธาตุ = เจริญ ; เร็ว , ไว ) + อิณ ปัจจัย
: ป + ทกฺขฺ = ปทกฺขฺ + อิณ = ปทกฺขิณ แปลตามศัพท์ว่า ( 1 ) “เหตุเป็นเครื่องเจริญด้วยสมบัติตามที่ปรารถนา” ( 2 ) “เหตุเป็นเครื่องทำให้แคล่วคล่องว่องไว”
“ปทกฺขิณ” ใช้เป็นคุณศัพท์ มีความหมายดังนี้ –
( 1 ) เวียนไปทางขวา คือวนขวา ( to the right )
( 2 ) “[เด่น] ทางขวา”, คือ ชำนาญ , ฉลาด , เรียนเร็ว ( “[prominent] with the right” i. e. skilful, clever, quick in learning )
( 3 ) มีโชคดี , มีฤกษ์งามยามดี , กลายเป็นดีหรือได้ประโยชน์ ( lucky , auspicious , turning out well or favourable )
บาลี “ปทกฺขิณ” สันสกฤตเป็น “ปฺรทกฺษิณ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ – ( สะกดตามต้นฉบับ )
“ปฺรทกฺษิณ : ( คำนาม ) ‘ประทักษิณ,’ การแสดงความเคารพด้วยการเวียนรอบบุทคลหรือพัสดุนั้นๆ แต่ซ้ายไปขวา ; reverential salutation by circumambulating a person or object , keeping the right side towards them ”
อภิปรายขยายความ :
คำที่พบบ่อยๆ คือ “ปทกฺขิณํ กตฺวา” หรือ “ปทกฺขิณํ กโรติ” แปลว่า “ทำประทักษิณ” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ อธิบายไว้ว่า – to go round so as to keep the right side turned to a person, a mode of reverential salutation ( เวียนรอบโดยให้ด้านขวาหันเข้าหาบุคคล , วิธีแสดงความเคารพอย่างหนึ่ง )
และคำที่มักควบกันมาด้วยอีกคำหนึ่งก็คือ “ติกฺขตฺตุํ” ( ติก-ขัด-ตุง ) แปลว่า “สามครั้ง” เป็น “ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา” หรือ “ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กโรติ” นักเรียนบาลีแปลกันว่า “ทำประทักษิณสิ้นวาระสามรอบ”
…………..
คำที่เกี่ยวข้องที่เราใช้กันในภาษาไทยอันเนื่องมาจากคำว่า “ปทกฺขิณ” ก็มีคำว่า “ประทักษิณ” “ทักขิณาวัฏ” “ทักษิณาวรรต” “เวียนเทียน”
คำเหล่านี้ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ดังนี้ –
( 1 ) ประทักษิณ : ( คำนาม ) การเวียนขวา โดยให้สิ่งที่เรานับถือหรือผู้ที่เรานับถือเป็นต้นอยู่ทางขวาของผู้เวียน (ส.) ”
( 2 ) ทักขิณาวัฏ : ( คำนาม ) การเวียนขวาเพื่อความเป็นสิริมงคลอย่างเดินเวียนเทียน ( คำวิเศษณ์ ) เวียนไปทางขวา คือเวียนเลี้ยวทางขวาอย่างเข็มนาฬิกา , ทักษิณาวรรต ก็ว่า, ตรงข้ามกับ อุตราวัฏ หรือ อุตราวรรต ( ป. ทกฺขิณาวฏฺฏ ; ส. ทกฺษิณาวรฺต )
( 3 ) ทักษิณาวรรต : ( คำนาม ) การเวียนขวาเพื่อความเป็นสิริมงคลอย่างเดินเวียนเทียน ( คำวิเศษณ์ ) เวียนไปทางขวา คือเวียนเลี้ยวทางขวาอย่างเข็มนาฬิกา , ทักขิณาวัฏ ก็ว่า , ตรงข้ามกับ อุตราวรรต หรือ อุตราวัฏ ( ส. ทกฺษิณาวรฺต; ป. ทกฺขิณาวฏฺฏ )
( 4 ) เวียนเทียน : ( คำกริยา ) นั่งหรือยืนเป็นวงกลมแล้วส่งแว่นที่จุดเทียนติดไว้ต่อ ๆ กันไป , อาการที่ถือดอกไม้ธูปเทียนเดินประทักษิณสิ่งที่เคารพบูชา เช่น เวียนเทียนรอบพระอุโบสถในวันวิสาขบูชา , เดิมเรียกว่า เดินเทียน ; ยกแว่นที่จุดเทียนติดไว้ วักเข้าหาตัว 3 ครั้ง แล้วโบกควันออก และส่งต่อให้คนอื่นเวียนไปโดยรอบสิ่งที่ทำขวัญ; โดยปริยายหมายความว่า ทำแล้วกลับมาทำอีก เช่น เด็กเวียนเทียนรับของบริจาค
…………..
จะเห็นได้ว่า ทุกคำมีความหมายว่า คือการเดินรอบ หรือส่งเครื่องสักการะต่อๆ กันไป รอบบุคคลหรือสิ่งที่ถูกทำประทักษิณ
ข้อสงสัยคือ มีบางกรณีที่ดูเหมือนว่าบุคคลหรือสิ่งที่ถูกทำประทักษิณนั้นนั่งอยู่ หรือยืนอยู่ หรือตั้งอยู่ในสถานที่อันเห็นได้ว่าไม่สามารถจะเดินเวียนรอบได้ เช่นมีผนังกั้นอยู่และบุคคลนั้นนั่งชิดผนัง หรือขณะนั้นมีผู้นั่งล้อมรอบบุคคลนั้นอยู่เต็ม แต่ในเรื่องนั้นก็ยังบอกว่า ผู้ลากลับก็ “ทำประทักษิณสิ้นวาระสามรอบ” แล้วจึงกลับ
จึงทำให้เกิดความสงสัยว่า เดินเวียนรอบบุคคลหรือสิ่งนั้นได้อย่างไรในเมื่อ ( เห็นได้ชัดว่า ) สถานที่ตรงนั้นไม่สามารถเดินเวียนรอบได้?
และจึงทำให้ชวนกังขาว่า “ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา” หรือ “ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กโรติ” = ทำประทักษิณ คือเดินเวียนรอบแน่หรือ หรือว่าทำกิริยาอย่างไรกันแน่
ขอฝากนักเรียนบาลีช่วยกันศึกษาสืบค้น ถ้าพบความหมายเป็นอย่างอื่นจากที่เคยเข้าใจกัน เราก็จะได้ความรู้เพิ่มขึ้น
และแม้ในที่สุดจะพบว่า “ประทักษิณ” มีความหมายตามที่เข้าใจกันมานั่นเอง เราก็ยังได้ความรู้อยู่นั่นเอง คือได้ข้อยืนยันว่า ความหมายตามที่เข้าใจกันมานั้นเป็นความหมายที่ถูกต้องแล้ว
ข้างบนนี้ เอาข้อมูลมาจาก : http://dhamma.serichon.us/2021/02/15/ประทักษิณ-ทำประทักษิณ-ทำ/
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- จบ -
