การดำรงชีพชอบโดยทิศ 6 ของฆราวาส

 

พุทธวจน - คําสอนจากพระโอษฐ์ พระพุทธเจ้า

เรื่อง การดำรงชีพชอบโดยทิศ 6 ของฆราวาส

      “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ!  ในอริยวินัย มีการนอบน้อมทิศทั้ง 6 อย่างไร พระเจ้าข้า !  พระองค์จงทรงแสดงธรรมที่เป็นการนอบน้อมทิศทั้งหกในอริยวินัยเถิด” 

       คหบดีบุตร!  เมื่อใด อริยสาวกละเสียได้ซึ่งกรรมกิเลส 4 ประการ ไม่กระทำกรรมอันเป็นบาปโดยฐานะทั้ง 4 และไม่เสพทางเสื่อม ( อบายมุข ) แห่งโภคะ 6 ทาง เมื่อนั้น เขาชื่อว่า เป็นผู้ปราศจากกรรมอันเป็นบาปรวม 14 อย่าง เป็นผู้ปิดกั้นทิศทั้ง 6 โดยเฉพาะแล้ว

       ด้วยอาการอย่างนี้ ชื่อว่า เขาปฏิบัติแล้วเพื่อชนะโลกทั้ง 2 ทั้งโลกนี้และโลกอื่น เป็นอันเขาปรารภกระทำ ครบถ้วนแล้ว ( อารทฺโธ ) เขาเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ ภายหลังแต่การตายเพราะการทำลายแห่งกาย ดังนี้ 

       กรรมกิเลส 4 ประการ อันอริยสาวกนั้น ละเสียได้แล้ว เป็นอย่างไรเล่า ?

       คหบดีบุตร !  ปาณาติบาต เป็นกรรมกิเลส
 
       อทินนาทาน เป็นกรรมกิเลส

       กาเมสุมิจฉาจาร เป็นกรรมกิเลส

       มุสาวาท เป็นกรรมกิเลส

       กรรมกิเลส 4 ประการเหล่านี้ เป็นกรรมอันอริยสาวกนั้น ละขาดแล้ว อริยสาวก ไม่กระทำกรรมอันเป็นบาปโดยฐานะทั้ง 4 เป็นอย่างไรเล่า ?

       ผู้ถึงซึ่ง ฉันทาคติ ( ลำเอียงเพราะรัก ) ชื่อว่ากระทำกรรมอันเป็นบาป ผู้ถึงซึ่ง โทสาคติ ( ลำเอียงเพราะเกลียด ) ชื่อว่ากระทำ กรรมอันเป็นบาป  ผู้ถึงซึ่ง โมหาคติ ( ลำเอียงเพราะโง่เขลา ) ชื่อว่ากระทำกรรมอันเป็นบาป ผู้ถึงซึ่ง ภยาคติ ( ลำเอียงเพราะกลัว ) ชื่อว่ากระทำกรรมอันเป็นบาป

       คหบดีบุตร !  เมื่อใดอริยสาวก ไม่ถึงซึ่ง ฉันทาคติ ไม่ถึงซึ่ง โทสาคติ ไม่ถึงซึ่ง โมหาคติ ไม่ถึงซึ่ง ภยาคติ เมื่อนั้น ชื่อว่าไม่กระทำ กรรมอันเป็นบาปโดยฐานะทั้ง 4 เหล่านี้ ดังนี้

       อริยสาวก ไม่เสพทางเสื่อมแห่งโภคะ 6 ทาง เป็นอย่างไรเล่า ?

       คหบดีบุตร!  การตามประกอบในธรรมเป็นที่ตั้งแห่งความประมาทเนื่องด้วยของเมา คือสุราและเมรัย เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ

       การตามประกอบในการเที่ยวตามตรอกซอกในเวลาวิกาล เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ

       การเที่ยวไปในที่ชุมนุมแห่งความเมา ( สมชฺชาภิจรณ ) เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ

       การตามประกอบในธรรมเป็นที่ตั้งแห่งความประมาทคือการพนัน เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ

       การตามประกอบในบาปมิตร เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ

       การตามประกอบในความเกียจคร้าน เป็นทางเสื่อมแห่งโภคะ 

       คหบดีบุตร!  อริยสาวกเป็นผู้ปกปิดทิศทั้ง 6 โดยเฉพาะแล้ว เป็นอย่างไรเล่า ? 

       คหบดีบุตร!  พึงทราบว่า ทิศทั้ง 6 เหล่านี้มีอยู่ คือ 

       พึงทราบว่า มารดาบิดาเป็น ปุรัตถิมทิศ ( ทิศเบื้องหน้า )

       พึงทราบว่า อาจารย์เป็น ทักขิณทิศ ( ทิศเบื้องขวา ) 

       พึงทราบว่า บุตรภรรยาเป็น ปัจฉิมทิศ ( ทิศเบื้องหลัง )  

       พึงทราบว่า มิตรสหาย เป็น อุตตรทิศ ( ทิศเบื้องซ้าย ) 

       พึงทราบว่า ทาสกรรมกรเป็น เหฏฐิมทิศ ( ทิศเบื้องต่ำ ) 

       พึงทราบว่า สมณพราหมณ์เป็น อุปริมทิศ ( ทิศเบื้องบน )


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องหน้า 

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องหน้า คือ มารดาบิดา อันบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) ท่านเลี้ยงเราแล้ว เราจักเลี้ยงท่าน 

       ( 2 ) เราจักทำกิจของท่าน  

       ( 3 ) เราจักดำรงวงศ์สกุล 

       ( 4 ) เราจักปฏิบัติตนเป็นทายาท 

       ( 5 ) เมื่อท่านทำกาละล่วงลับไปแล้ว เราจักกระทำ ทักษิณา อุทิศท่าน 

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องหน้า คือ มารดาบิดา อันบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์บุตรโดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) ห้ามเสียจากบาป 

       ( 2 ) ให้ตั้งอยู่ในความดี 

       ( 3 ) ให้ศึกษาศิลปะ 

       ( 4 ) ให้มีคู่ครองที่สมควร 

       ( 5 ) มอบมรดกให้ตามเวลา 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องหน้านั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องขวา

       คหบดีบุตร !  ทิศเบื้องขวา คือ อาจารย์ อันศิษย์พึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ

       ( 1 ) ด้วยการลุกขึ้นยืนรับ 

       ( 2 ) ด้วยการเข้าไปยืนคอยรับใช้ 

       ( 3 ) ด้วยการเชื่อฟังอย่างยิ่ง 

       ( 4 ) ด้วยการปรนนิบัติ 

       ( 5 ) ด้วยการศึกษาศิลปวิทยาโดยเคารพ 

       คหบดีบุตร !  ทิศเบื้องขวา คือ อาจารย์ อันศิษย์ปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์ศิษย์โดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) แนะนำดี 

       ( 2 ) ให้ศึกษาดี 

       ( 3 ) บอกศิลปวิทยาสิ้นเชิง

       ( 4 ) ทำให้เป็นที่รู้จักในมิตรสหาย

       ( 5 ) ทำการคุ้มครองให้ในทิศทั้งปวง 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องขวานั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น 


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องหลัง

       คหบดีบุตร !  ทิศเบื้องหลัง คือ ภรรยา อันสามีพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ

       ( 1 ) ด้วยการยกย่อง 

       ( 2 ) ด้วยการไม่ดูหมิ่น 

       ( 3 ) ด้วยการไม่ประพฤตินอกใจ 

       ( 4 ) ด้วยการมอบความเป็นใหญ่ในหน้าที่ให้ 

       ( 5 ) ด้วยการให้เครื่องประดับ 

       คหบดีบุตร !  ทิศเบื้องหลัง คือ ภรรยา อันสามีปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์สามีโดยฐานะ 5 ประการ คือ

       ( 1 ) จัดแจงการงานดี

       ( 2 ) สงเคราะห์คนข้างเคียงดี 

       ( 3 ) ไม่ประพฤตินอกใจ 

       ( 4 ) ตามรักษาทรัพย์ที่มีอยู่ 

       ( 5 ) ขยันขันแข็งในการงานทั้งปวง 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องหลังนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น 


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องซ้าย

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องซ้าย คือ มิตรสหาย อันกุลบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) ด้วยการให้ปัน 

       ( 2 ) ด้วยการพูดจาไพเราะ 

       ( 3 ) ด้วยการประพฤติประโยชน์ 

       ( 4 ) ด้วยการวางตนเสมอกัน 

       ( 5 ) ด้วยการไม่กล่าวคำอันเป็นเครื่องให้แตกกัน

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องซ้าย คือ มิตรสหาย อันกุลบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรโดยฐานะ 5  ประการ คือ 

       ( 1 ) รักษามิตรผู้ประมาทแล้ว 

       ( 2 ) รักษาทรัพย์ของมิตรผู้ประมาทแล้ว 

       ( 3 ) เป็นที่พึ่งแก่มิตรเมื่อมีภัย 

       ( 4 ) ไม่ทอดทิ้งในยามมีอันตราย 

       ( 5 ) นับถือสมาชิกในวงศ์ของมิตร 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องซ้ายนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น 


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องต่ำ

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องต่ำ คือ ทาสกรรมกร อันนายพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) ด้วยให้ทำการงานตามกำลัง

       ( 2 ) ด้วยการให้อาหารและรางวัล 

       ( 3 ) ด้วยการรักษาพยาบาลยามเจ็บไข้ 

       ( 4 ) ด้วยการแบ่งของมีรสประหลาดให้ 

       ( 5 ) ด้วยการปล่อยให้อิสระตามสมัย

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องต่ำ คือ ทาสกรรมกร อันนายปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์นายโดยฐานะ 5 ประการ คือ

       ( 1 ) เป็นผู้ลุกขึ้นทำงานก่อนนาย 

       ( 2 ) เลิกงานทีหลังนาย 

       ( 3 ) ถือเอาแต่ของที่นายให้ 

       ( 4 ) กระทำการงานให้ดีที่สุด 

       ( 5 ) นำเกียรติคุณของนายไปร่ำลือ 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องต่ำ นั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น 


หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องบน

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องบน คือ สมณพราหมณ์ อันกุลบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ คือ 

       ( 1 ) ด้วยเมตตากายกรรม 

       ( 2 ) ด้วยเมตตาวจีกรรม 

       ( 3 ) ด้วยเมตตามโนกรรม 

       ( 4 ) ด้วยการไม่ปิดประตู ( คือยินดีต้อนรับ ) 

       ( 5 ) ด้วยการคอยถวายอามิสทาน

       คหบดีบุตร!  ทิศเบื้องบน คือ สมณพราหมณ์ อันกุลบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ 5 ประการ เหล่านี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรโดยฐานะ 6 ประการ คือ

       ( 1 ) ห้ามเสียจากบาป 

       ( 2 ) ให้ตั้งอยู่ในความดี 

       ( 3 ) อนุเคราะห์ด้วยใจอันงดงาม 

       ( 4 ) ให้ฟังในสิ่งที่ไม่เคยฟัง

       ( 5 ) ทำสิ่งที่ได้ฟังแล้วให้แจ่มแจ้งถึงที่สุด 

       ( 6 ) บอกทางสวรรค์ให้ 

       เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องบนนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้นปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -     

       ความไม่มีโรค เป็นลาภอย่างยิ่ง 

       ความสันโดษ เป็นทรัพย์อย่างยิ่ง 

       ความคุ้นนเคยกัน เป็นญาติอย่างยิ่ง 

       นิพพาน เป็นสุขอย่างยิ่ง 


-บาลี ธ. ขุ. 25/42/25.  

* * * ( ข้างบนนี้-ทั้งหมด ) คัดมาจากหนังสือ พุทธวจน เรื่อง ฆราวาสชั้นเลิศ  /  หัวข้อใหญ่ : ฆราวาสชั้นเลิศ  /  หัวข้อย่อย : การดำรงชีพชอบโดยทิศ 6 ของฆราวาส  /  หัวข้อเลขที่ : 2  /  -บาลี ปา. ที. 11/195-206/174-205.  /  หน้าที่ : 7 , 8 , 9 , 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 , 16 

* * * ( ข้างบนนี้-ทั้งหมด ) คัดมาจากหนังสือ พุทธวจน เรื่อง ปฐมธรรม  /  หัวข้อใหญ่ : ธรรมะกับชีวิต  /  หัวข้อย่อย : หลักปฏิบัติต่อทิศทั้ง 6  /  หัวข้อเลขที่ : 4  /  -บาลี ปา. ที. 11/195-206/174-205.  /  หน้าที่ : 9 , 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 , 16 

- END -